Çeviri kadın gibidir, güzeli sadık olmaz, sadığı güzel…

Can Yücel

En önemli ve popüler modern Türk şairlerimizden biri olan Can Yücel‘in Shakespeare çevirileri her daim tartışma konusu olmuştur. Kullandığı kaba ve samimi diliyle Türk şiirinde farklı bir tarz yaratan Yücel’in çevirilerini, bazı otoriteler doğru bulurken, bazıları da Shakespeare’e hakaret niteliğinde kötü çeviriler olduğunu savunmakta. Samimi ve Türkçenin nimetlerinden faydalanan bir üslupla çeviri yapan Can Yücel adeta şiiri tekrar kendi yazar ve bu da eleştirilerin hedefi olmasına neden olur. Can Yücel bu konu hakkında fikirlerini Her Boydan adlı kitabında şöyle açıklamıştı:

“Çeviri kadın gibidir, güzeli sadık olmaz, sadığı güzel diye bir atasözü var. Çoğu atalar gibi, o Rus atası da yanılmış. Çeviri kadın gibidir, doğru. Doğru ama, güzeli sadık olur onun da. Sadığı güzel mi olur ille, bakın, orasını bilemiyorum. Bu köpeksi kuşkum, belki de, o güvenilir, o sadık bellenmiş çevirmenlerin harî, lafzi, anlamı yakalayacağım derken şiirin tınını kaçıragelmiş olmalarından doğuyor. Oysa şiiri şiir eden tınıdır, o gümledi mi, şiir de gümler…”

Belirttiği gibi şiiri çevirirken önce tınısına ve dokusuna dikkat ediyor Yücel, eğer o tını ve hissiyat kaybedilirse, sadık çevirinin güzel olamayacağından bahsediyor. Ona göre her güzel çeviri sadıktır fakat her sadık çeviri güzel değildir… İşte bazı William Shakespeare 66. Sone çevirileri:

66. Sone (Can Yücel’in çevirisi)

Vazgeçtim bu dünyadan tek ölüm paklar beni,
Değmez bu yangın yeri, avuç açmaya değmez.
Değil mi ki çiğnenmiş inancın en seçkini,
Değil mi ki yoksullar mutluluktan habersiz,
Değil mi ki ayaklar altında insan onuru,
O kızoğlan kız erdem dağlara kaldırılmış,
Ezilmiş, horgörülmüş el emeği, göz nuru,
Ödlekler geçmiş başa, derken mertlik bozulmuş,
Değil mi ki korkudan dili bağlı sanatın,
Değil mi ki çılgınlık sahip çıkmış düzene,
Doğruya doğru derken eğriye çıkmış adın,
Değil mi ki kötüler kadı olmuş Yemen’ e 
Vazgeçtim bu dünyadan, dünyamdan geçtim ama,
Seni yalnız komak var, o koyuyor adama.

66. Sone (Talât Sait Halman’ın çevirisi)

Bıktım artık dünyadan, bari ölüp kurtulsam:
Bakın, gönlü ganiler sokakta dileniyor.
İşte kırtıpillerde bir süs, bir giyim kuşam,
İşte en temiz inanç kalleşçe çiğneniyor,
İşte utanmazlıkla post kapmış yaldızlı şan,
İşte zorla satmışlar kızoğlankız namusu,
İşte gadre uğradı dört başı mamur olan,
İşte kuvvet kör-topal, devrilmiş boyu bosu,
İşte zorba, sanatın ağzına tıkaç tıkmış.
İşte hüküm sürüyor çılgınlık bilgiçlikle,
İşte en saf gerçeğin adı saflığa çıkmış,
İşte kötü bey olmuş, iyi kötüye köle;
Bıktım artık dünyadan, ben kalıcı değilim,
Gel gör ki ölüp gitsem yalnız kalır sevgilim.

Sonnet 66

Tired with all these for restful death I cry:
As to behold desert a beggar born,
And needy nothing trimmed in jollity,
And purest faith unhappily forsworn,
And gilded honour shamefully misplaced,
And maiden virtue rudely strumpeted,
And right perfection wrongfully disgraced,
And strength by limping sway disabled,
And art made tongue-tied by authority,
And folly, doctor-like, controlling skill,
And simple truth miscalled simplicity,
And captive good attending captain ill;
Tired with all these, from these would be I gone,
Save that, to die, I leave my love alone.

“Açıkça görülüyor ki, Can Yücel en yakın olduğu zaman bile Shakespeare’in dediğini demiyor; ama en uzak olduğu zaman bile onun anlattığını anlatıyor.

Memet Fuat,Türk eleştirmen, yazar, yayıncı ve eğitimci

Can yücel, kendi şiirini söyler gibi çevirmiş bu Her Boydan şiirleri. Ha sen söylemişsin ha ben der gibi. İnsanın insanla kaynaşması her zaman güzeldir, şairin şairle kaynaşmasında bir başka sıcaklık, bir başka aydınlık oluyor: bir dille iki dilin tadını almak, bir canla iki canın sevincini duymak gibi bir şey. Bu cömert kaynaşma, bu dünyanın türküsünü benimseme gücü yok mu (ki Can Yücel’de var) o şairi şair eden tılsımı onda aramalı.

Sabahattin Eyüboğlu, Türk yazar, çevirmen ve akademisyen

Kaynakça:
William Shakespeare, Tüm Soneler, Çeviren ve Hazırlayan Talât Sait Halman, Cem Yayınları, 1993
Eyüboğlu Sabahattin, Can Yücel’in Şiir Çevirileri, Yeni Ufuklar Dergisi, Sayı:66, 1957
Can Yücel, Her Boydan-Dünya Şiirinden Seçmeler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018